Oyun ve Oyuncak Seçimi Nasıl Olmalı?

Anne babaların, çocukları dünyaya geldiği andan itibaren onların gelişim özelliklerini ve gelişimlerini nasıl destekleyebileceklerini bilmeleri çok önemlidir. Çocukların doğumla getirdiği kapasitelerini olabilecek en üst seviyeye çıkarabilmek için anne babalara büyük görevler düşmektedir. Bu nedenle anne babaların, çocuklarının gelişimlerini desteklemek için zengin uyaranların olduğu ortamlar ve oyun araçları sağlaması gerekmektedir. Ancak bu sanıldığı gibi güç ve maddi olanaklarla bağlantılı değildir.

Erken dönemden itibaren çocuklara sunulan nitelikli ortamlar ve oyun araçları dışında onlarla geçirilecek etkili zaman da gelişimin desteklenmesinde önemli role sahiptir. Çocuklarıyla etkili zaman geçirmek ve bu zamanları öğrenme fırsatlarına dönüştürmek anne babaların sorumluluğundadır. Bu amaçla çocukların mutlu olabilecekleri bir sevgi ortamı içerisinde, çevresindeki insanlarla, hayvanlarla ve eşyalarla etkileşime girme, onları tanıma, anlama, adlandırma ve iletişim kurma fırsatları yaratılması gerekmektedir. Çocuklar zamanlarının büyük bir çoğunluğunu televizyon ve bilgisayar karşısında geçirmektedir. Bunun yerine oyun ve oyuncaklar, resimli çocuk kitapları, öyküler, şiirler, parmak oyunları, bilmeceler ve tekerlemeler hem çocuklarla etkili zaman geçirmede hem de onların gelişimlerini ve eğitimlerini desteklemede etkili araçlardır.

Oyun ve Oyuncaklar

Çocuklar dünyaya geldikleri andan itibaren gelişimlerini etkileyen ve destekleyen en önemli araç oyun ve oyuncaklardır. Çocukların büyümeleri ve sağlıklı gelişmeleri için beslenme, sevgi, bakım ne kadar gerekli ise oyun ve oyuncaklar da o kadar gereklidir. Bazı anne babalar oyunu çocuğun eğlenmesine, oyalanmasına yarayan amaçsız bir uğraş olarak görürler. Oysaki oyun çocuk için ciddiye alınması gereken, önemli bir iştir. Çocuk, üç-altı yaşta oyuna doymaz.

Oyun sırasında açlığını, hatta tuvaletinin geldiğini bile unutur. Oyun, çocuk için bitirilmesi gereken bir görevdir. Çocuklar yıkanma, giyinme, yemek yeme, diş fırçalama, ev işlerine yardım etme gibi günlük işleri oyuna çevirirler. Oyun çocukların kendi deneyimlerini yaşayarak hayatı tanımalarını sağlar ve onların fiziksel, zihinsel, dil, sosyal ve duygusal gelişimlerini destekler.

Oyun oynarken çocuklar duygularını, ihtiyaçlarını, sorunlarını dile getirmekte ve bunları çözme yeteneğini geliştirmektedirler. Çocuklar oyun oynarken duygu ve düşüncelerini ifade etmenin yanı sıra çevreleriyle ilişki kurmayı öğrenirler. Böylece sosyal ve toplumsal bir birey olmanın özelliklerini sergilerler. Oyun, çocukların sorunların üstesinden gelmelerine ve korku, öfke ya da üzüntü gibi güçlü olumsuz duygularla başa çıkabilmelerine yardımcı olur. Çocukların oyun sırasında gözlemlenmesi onların neler hissettikleri, yaşam deneyimleri ve algıları konusunda yol göstericidir. Bu nedenle oyun oynamaları için anne baba olarak çocukları teşvik etmeli, onlara oyun araçları sağlanmalı ve oyun oynamaları için fırsatlar yaratmalıdır.

Oyunun Çocukların Gelişimine Katkıları

Oyun; çocukların hareket, zihinsel, dil, sosyal ve duygusal kapasitelerinin gelişmesine fırsat vererek toplum içindeki sosyal rollerini ve kendilerini diğer bireylerden ayıran özelliklerinin farkına varmalarını sağlar. Anne babaların, oyunun çocukların öğrenme ve rahatlama yolu olduğunu bilmeleri gerekmektedir. Farklı yaşlarda farklı oyunlar çocukların ilgi alanlarına girmektedir.

Oyunlar, çocukların gelişim aşamalarında farklı ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik olarak ortaya çıkar.

Oyunun çocukların gelişiminde yarattığı etkiler;

ü  Çocuklar oyun oynarken bedenlerinde biriken enerjiyi boşaltma fırsatı bulurlar.

ü  Oyun oynarken çocukların kas gelişimi hızlanır ve güçlenir.

ü  Çocuklar oyun yoluyla öğrenirler ve farklı beceriler geliştirirler.

ü  Düşünmeyi ve kendi başlarına karar vermeyi öğrenirler.

ü  Dikkatini bir noktaya toplamayı ve becerilerini düzenlemeyi öğrenirler.

ü  Çevrelerini araştırma, objeleri tanıma ve problem çözme becerileri gelişir.

ü  Kendilerini ve çevrelerini tanımalarına yardımcı olur.

ü  Hayal gücünü ve yaratıcılıklarını geliştirir.

ü  Alıcı ve ifade edici dil becerileri gelişir.

ü  Çocuklar oyun sırasında kendileri ve çevreleri ile ilgili bilgileri ifade etme olanağı bulurlar.

ü  Çocuklar oyunda kendi haklarını korumayı, başkalarının haklarına saygı göstermeyi öğrenirler.

ü  Sorumluluk almayı, iş birliği yapmayı ve paylaşmayı öğrenirler.

ü  Farklı sosyal rolleri deneyimleme fırsatı bulurlar.

ü  Toplu yaşam için gerekli olan sosyal kuralları öğrenirler.

ü  Her ne kadar çocuklarla oynamak önemliyse de bazı becerileri kendi başlarına keşfetmelerine olanak tanınmalıdır. Başkalarının liderliğini kabullenme öğrenilmesi gereken zor bir beceridir. Ancak anne babaların çocukların oyunlarına fazla müdahale etmesi, çocukların gelişimini engelleyebilir.

Oyuncağın Çocukların Gelişimine Katkıları

Gelişim evreleri boyunca her çocuk oyun oynamaya ve oyuncağa büyük gereksinim duyar. Çocuklar bütün deneyimlerini oyun ve oyuncaklarla edinirler. Oyunun gerçekleşmesinde oyuncağın önemli bir yeri vardır. Oyun ve oyuncak birbirinden ayrı düşünülemez.

Oyuncaklar; çocukların beş duyusu ve duygularını uyaran, zihinsel dil, hareket, sosyal ve duygusal gelişimlerini etkileyen, biçimlendiren ve düzenleyen yeteneklerinin ortaya çıkmasını destekleyen, yaratıcı yönlerini ve hayal güçlerini geliştiren her tür oyun aracıdır. Çocukların yeteneklerini ortaya çıkartacak oyuncaklar bir eğitim işlevi olarak görülebilir. Oyuncak seçiminde özellikle buna dikkat edilmelidir. Her yaş ve cinsiyetteki çocuk açısından doğru oyuncaklarla oyun oynamanın ciddi yararlar sağladığı bilinmektedir.

Oyuncakların Yararları:

Kum, toprak, kil, çamur, su ve boyalar çocukların kendi dışındaki çevreyi tanımasını ve kendi deneyimlerini oluşturmasını sağlar. Çocuklar bu materyallere kendileri şekil verdikleri için hayal güçleri ve yaratıcılıkları ortaya çıkar. Kendi kendilerine birçok şekil yaratabilirler.

Tutma, kavrama ve şekil verme becerilerini geliştirirler.

Bebekler ve hayvan figürleri ile oynayan çocuklar kendi oyun dünyalarını kurar ve içinde yer alırlar. Bebeklerini giydirirler, hayvanlara ses verirler. Onlar gerçekmiş gibi bir hayal dünyası kurarlar ve böylece gerçek yaşam için denemeler yaparlar.

Mutfak aletleri, tamir malzemeleri, fırçalar vb. ev eşyaları çocukların yetişkin rollerini tanımasını ve belirli alanlarda beceriler kazanmasını sağlar. Çocuklar yetişkinlerin dünyasında gördüğü her şeyi taklit yoluyla kendi dünyalarında uygularlar.

Yapbozlar, dominolar, hafıza kartları, eşleştirme kartları vb. eğitici oyuncaklar çocukların eğlenmesini sağlarken onlarda boyut, şekil ve renk gibi kavramların gelişmesini sağlar.

Arkadaşlarıyla beraber oynayan çocuklarda paylaşma, sırasını bekleme, sabırlı olma, iş birliği yapma gibi sosyal beceriler gelişir.

Bir nesnenin oyuncak olarak adlandırılması için hazır bir ürün olmasına gerek yoktur. Çocukların oyun oynarken kullandığı her türlü araç (çocuklara zarar vermeyecek, sağlık ve güvenliğini tehlikeye atmayacak nitelikte olanlar) oyuncaktır. Kum, su, boş kutular, kâğıtlar, tahta parçaları gibi. Çocukların oynamaktan hoşlandığı bir ev eşyası da onlar için etkili bir oyuncak olabilir.

Son yıllarda, görsel iletişimde ve eğlence sektöründeki gelişmelere de paralel olarak oyuncakların çocukların hayatındaki yeri, önceki yıllara oranla artış göstermektedir. Ancak çocukların doğal yeteneklerini ortaya çıkaran, oyun yoluyla gelişimlerini destekleyen oyuncakları seçerken anne babaların dikkatli olması gerekmektedir.

§  Oyuncaklar çocukların yaşına uygun olmalıdır.

§  Çocukların yumuşak oyuncaklardan çok hoşlandıklarını sarılma ihtiyaçlarını karşıladıklarını unutmayıp dolgu oyuncaklara da yer verilmelidir.

§  Oyuncak alırken cinsiyet ayrımı gözetilmemelidir. Yani kız çocuklarına hep bebek, erkek çocuklarına ise araba almak gibi. Çünkü her çocuk değişik oyuncaklarla oynayarak farklı deneyimler kazanır.

§  Pahalı ve elektronik oyuncaklardan ziyade çocukların yaratıcılıklarını ve hayal güçlerini geliştirici oyuncaklar tercih edilmelidir.

Oyuncak Seçerken Dikkat Edilecek Noktalar

Çocuklarla birlikte oyuncak yapılabilir. Çocuklar kendi yaptıkları oyuncaklarla oynamaktan çok hoşlanırlar ve onlarla daha uzun süre oynayabilirler.

Oyuncak Güvenliği

Çocukların oynayacağı oyun araçlarının onların gelişim özelliklerini, ilgi ve gereksinimlerini karşılayacak nitelikte olmasına ve en önemlisi de güvenli olmasına dikkat etmek gerekmektedir.

Oyuncak güvenliği ile ilgili olarak belirtilen önemli noktalar şunlardır:

Oyuncakların yüzeyleri düzgün ve kolay temizlenebilir olmalı çocuklar için zararlı olabilecek kimyasal maddelerle (boya, vernik gibi) kaplı olmamasına dikkat edilmelidir.

Oyuncaklar sağlam ve dayanıklı olmalıdır.

Oyuncakların çocuklara zarar verebilecek türde (sert, keskin, sivri uçlu vb.) olmamasına özen gösterilmelidir.

Oyuncak yapımı için kullanılacak artık materyallerin çocuğun sağlığını ve güvenliğini tehlikeye atmayacak şekilde temizlenmesi ve hazırlanması gerekmektedir (Örneğin; şampuan ve deterjan kutuları iyice yıkanmalı ve havalandırılmalıdır.)

Oyuncakların üzerinde yazılı bulunan kullanma talimatları dikkatle okunmalı, uyarılar dikkate alınmalıdır.

Oyuncakların ambalajları çıkartıldıktan sonra hemen çöpe atılmalı, çocukların ambalajları oyun aracı olarak kullanmalarına izin verilmemelidir.

Çocukların oyuncaklarını toplu olarak koydukları sepet, kutu vb. yerler sık sık gözden geçirilmeli, kırık ve parçalanmış oyuncaklar çıkartılıp atılmalıdır.