Olumlu Disiplin

Disiplin Kavramı

Disiplin kavramı genellikle gerçek anlamının dışında değerlendirilmekte ve çocuğun olumsuz davranışına tepki olarak cezanın kullanımı olarak algılanmaktadır. Oysa disiplin çocuğun davranışlarına katı sınırlar koymak ve onu her yönden kontrol altını almak değil, kendi davranışlarının sonuçlarını kabul etmesi, sorumluluklar alması ve öz denetim geliştirmesine yardımcı olmaktır. Disiplin çocuğun olumlu davranışları ve alışkanlıkları öğrenmesini desteklemektir. Disiplin aile içerisinde denge ve düzenin oluşturulmasında önemli rol oynar. Ailelerin disiplin konusunda dikkat etmeleri gereken en önemli nokta etkili bir disiplin oluşturabilmenin ilk koşulunun ebeveyn ile çocuk arasında olumlu iletişimin sağlanması olduğudur.

Disiplinin İlkeleri

Kararlılık: Anne-baba, çocuğun uyması gereken kurallar konusunda kararlı olmalıdır. Kuralların gerekçeleri çocuğa açıklanmalı ve isteneni yapması beklenmelidir. Kararlı bir tonda sunulan istekler, çocuk tarafından genellikle dinlenir.

Kesinlik: Anne-baba çocuğa koyduğu kurallar konusunda kesin tavırlar sergilemelidir.

Süreklilik: Disiplinde önemli bir ilke de sürekliliktir. Ebeveynler kurallar konusunda farklı zamanda farklı uygulamaları onaylamadıklarını belirtmeli ve tutarlı olmalıdırlar.

Sakinlik: Kurallara uyma sırasında yaşanan çatışmalarda ebeveynler sakinliğini korumalı ve çocukla sonu gelmeyecek tartışmalara girmemelidir.

Ödüllendirme: Çocuklar uygun davranışın öğrenilmesinde olumlu dönütler almak isterler. Aileler çocuğun olumlu davranışını desteklemeli ve beğendiklerini övgü içeren sözcüklerle ifade etmelidirler. Çocuğa onaylanan davranışlarından sonra hep maddi ödül verilmesi onda yaptığı her olumlu davranıştan sonra maddi ödül beklentisine yol açar. Bu da özdenetimin gelişimini geciktirebilir.

Çocukta Olumlu Davranışı Geliştirmede Kuralların Belirlenmesi

Çocuğun olumlu davranışları edinebilmesi bir takım kurallar yolu ile olur. Çocuklar belirlenen kuralların gerekçelerini bilmek isterler. Bu olayları anlamlandırmalarını sağlar. Ailede kurallar uygulanırken dikkat edilmesi gereken noktalar aşağıda özetlenmektedir.

Kuralların sayısı sınırlı olmalı ve kesinlikle uygulanmalıdır. Kuralların değişmezliği vurgulanmalı ve değiştirilmesi gereken durumda gerekçeleri açıklanmalıdır. Bu kuralların herkes için geçerli olduğu belirtilmelidir. Örneğin; "Bu evde hiç kimse diğerine kötü şeyler söyleyemez." gibi

 Kurallar mantıklı olmalı ve çocukların uyabileceği düzeyde olmalıdır. "Etrafta başkaları varken ağlama." veya "Büyüklerinle birlikteyken haklıysan bile itiraz etme." gibi kurallar makul olmadıkları gibi, çocuğun gelişimine de yardımcı olamazlar.

Kurallar, çocuktan ne beklediğimizi açıkça ortaya koymalı ve onu yönlendirmelidir. Bir şeye "Hayır" dendiğinde neden "Hayır" dendiği açıklanmalı ve değişik seçenekler sunulmalıdır.

Kurallar mümkün olduğu ölçüde olumlu kelimelerle ifade edilmelidir. Örneğin; "Oyuncak araban çalışmadığında onu fırlatma" diyerek çocuğa yalnızca ne yapması gerektiğini söyleyen olumsuz bir ifade kullanmak yerine, çocuğa ne yapması gerektiğini söyleyen olumlu ifade kullanarak "Oyuncak araban çalışmadığında çalıştırmak için babandan yardım alabilirsin" denilmelidir.

Kurallar, gerek anne gerekse baba tarafından tutarlı bir şekilde uygulanmalıdır. Uygulanmadıkları takdirde çocuğun kafası karışacaktır. Çocuk, bir kural konusunda anne babasından farklı düşündüğünü fark ederse bunu istismar edecektir. Örneğin; annenin "Yatma saatin geldi" dediği sırada babanın "Biraz daha otursun" demesi gibi.

Çocuğa kuralların belirlenmesinde söz hakkı verilmelidir. Bu durumda kuralları daha kolay benimseyecektir.

Ailenin koyduğu kurallara uyulmadığı takdirde olabilecekler çocuğa abartılarak söylenmemelidir. Örneğin "Yemeğini yemezsen hasta olur, ölürsün" gibi.

Not: Çok sayıda sıkı kural belirlenmesinin çocukların özgürlüğünü ve sağlıklı gelişimlerini etkileyeceğinin unutulmaması gerekir.

Olumlu Disiplin İçin Dikkat Edilecek Noktalar

·         Disiplin yöntem ve stratejileri çocuğun yaş ve gelişim düzeyine uygun olmalıdır. Altı yaş çocuğu için etkili olan bir yöntem, iki yaşındaki bir çocuğa uygun olmayabilir.

·         Ailenin disiplin tutumları ölçülü, mantıklı ve olumlu olmalıdır.

·         Disiplin açısından şiddet hiçbir şekilde kullanılmamalıdır. Şiddetin çocuğun kişisel ve sosyal gelişiminde olumsuz etkileri bulunmaktadır.

·         Çocukların davranışlarının sorumluluklarını yüklenebilmeleri için kendi başlarına kararlar almaları ve sonuçlarını yaşamalarına izin verilmelidir. Aileler her kararı kendileri vermeyip hangi kararları çocukların verebileceğini onların yaş ve gelişim düzeyine göre belirlemelidir.

·         Ailede her bireyin aynı olmayacağı, bireysel olarak aile üyelerinin birbirinden farklı olacağı kabul edilmelidir. Çocuktan beklentiler ve uyulması gereken kurallar bu bireysel farklılıklar göz önüne alınarak yapılmalıdır.

·         Olumlu disiplinin özdenetim oluşturmaya yönelik olması gerektiği unutulmamalıdır. Korku, utanç veya suçluluk duygusundan ziyade amaç, olumlu benlik algısı geliştirmektir.

·         Etkili disiplin ancak sevgi dolu ve destekleyici bir ortamda gerçekleşir. Aileler çocuğun ihtiyaçlarına duyarlı olmalı, çocuğun anlatmak istediklerini dinlemeli ve gereksinimlerini fark etmelidir.