Çocuk Kitapları

Kitaplar bebeklikten başlayarak çocukları renkler, çizgiler, harfler ve kelimelerle tanıştırır. Çocukların konuşulan dili öğrenmesini sağlar. Çocukların oynama, eğlenme, görme, duyma, dokunma yoluyla tanıma ve keşfetme gereksinimlerini karşılar. Duygu ve düşünce dünyalarını besler, yaratıcılık ve hayal dünyalarını geliştirir. Kitapla karşılaşma önce sadece resimle olmakta, daha sonra resim-kelime, resim-cümle, resim-cümleler, resim-öykü, az resim-çok metin ve nihayet resimsiz metinlere doğru bir gelişme süreci izlenir.

Resimli kitaplar, okul öncesi dönemde çocuğun bilişsel, dil, sosyal ve duygusal gelişim alanlarının desteklenmesinde önemli bir araçtır. Çocukların kendilerini tanımalarına, sosyalleşmelerine yardımcı olurken bilgi ve haz verip yalnızlıklarını azaltır. Resimli kitaplar, basit ve anlaşılır kelimeler ile anlatılan öykülerin kullanıldığı, farklı büyüklük ve şekillerde hazırlanan, genellikle her sayfada renkli resimlerin kullanıldığı kitaplardır. Küçük çocuklar resimlerden bilgi alarak ve onları yorumlayarak öğrenirler. Aradıkları bir bilgiye, resimlerdeki karakterlere ne olacağını ya da olayın geçtiği sahneyi yorumlayarak ulaşırlar. Çocuklar metni okumadan resimleri inceleyerek öyküde ne anlatılmak istenildiğini ifade edebilirler. Resimli çocuk kitabı, çocuğun ilgi ve ruhsal ihtiyaçlarını karşılayan fakat her şeyden önce çocuğun zevkle okuduğu bir eserdir.

Çocuklar okuma alışkanlığını öncelikle ailede, sonra da okulda kazanırlar. Anne baba kitaba değer veriyorsa ve okuma alışkanlığı kazandırmak için çocuklarına model oluyorsa çocuklar da kitap okuma alışkanlığını daha kolay kazanırlar. Çocukların kitabı sevmeleri için onları bebeklikten itibaren gelişim düzeyine uygun kitapla karşılaştırmalı ve renkli, müzikli kitaplardan başlayarak kitaptan zevk almalarını sağlamalıdır. Kitap okuyan çocuklar eğitim süreçlerinde daha başarılı olmaktadırlar. Bu nedenle anne babalar çocuklarını bebeklik dönemi için hazırlanmış tek resimli kavram kitaplarıyla başlayarak bir yaşında yazılı kitaplarla tanıştırmalıdırlar. Evde kitap okuyarak çocuklara model olmalı ve günde en az 15 dakika çocuklarla bire bir kitap okuma çalışmaları yapılmalıdırlar.

Resimli çocuk kitapları;

ü  Çocukların hayal güçlerini geliştirir.

ü  Çocukların alıcı ve ifade edici dil gelişimlerini destekler, kelime dağarcığını zenginleştirir, dili etkin ve düzgün bir şekilde kullanmalarını sağlar.

ü  Çocukların gelişmekte olan iç ve dış dünyalarına katkıda bulunur.

ü  Çocukların gerçek yaşamla bağlantı kurmalarına yardımcı olur.

ü  Çocukların kendileri ve çevrelerinde olup bitenleri fark etmelerini sağlar.

ü  Gözlem yeteneklerini geliştirerek keşfetme olanağı sunar.

ü  Çocukların dil, bilişsel ve sosyal-duygusal gelişimlerine katkıda bulunur.

ü  Çocukla anne baba arasında iletişim kurulmasına yardımcı olur.

ü  Çocukların kitaplardan insanları ve hayvanları tanıyıp sevmelerini sağlar.

ü  Sevme, anlama, saygılı olma, hediye etme, paylaşma gibi birçok sosyal kavramı öğretir.

ü  Kişiliklerinin bir parçası olan duyguları, değer yargılarını ve anlayış tarzlarını geliştirir.

Resimli Çocuk Kitaplarının Genel Özellikleri

Çocuklar için hazırlanan kitapların resimleme, içerik ve biçimsel olarak belirli özelliklere sahip olması gerekir.

Fiziksel Özellikleri

Boyut: İki yaşa kadar çocukların ellerine verilen kitaplar kolay tutma, sahip olma, benim diyebilme duygusunu tadabilmeleri için küçük boyutta olmalıdır. Büyük boyutta, yetişkinle birlikte bakılan kitapların ise çocuğun rahatça görebileceği, yetişkinin rahatça okuyabileceği ve kucağa sığabilecek kitaplar olması gerekir.

Kapak: Kapak, çocuğun kitapla ilk tanışma aracıdır. Bu nedenle çocuğun dikkatini çekebilecek nitelikte olmalı; renkli, resimli, çekici özellikler taşımalıdır.

Kâğıt: Bir yaştan önce kâğıt yerine plastik ya da bez kitaplar, bir yaştan sonra ise çocuğun sayfaları çevirebilme becerisini artırdığı için kartondan yapılmış kitaplar kullanılmalıdır. İki yaştan sonra sayfaların kalınlığı incelmeye başlamalıdır.

Cilt: Resimli çocuk kitabının dayanıklı olması onun sağlam olması ile ilgilidir. Çocuğun elinde kitabın dağılmaması, cildin bozulmaması önemlidir. Çocuklar için en uygun ve sağlam olan ciltleme şekli iplik dikiş olan ciltlemedir.

Sayfa Düzeni: Sayfalar aralıklı satırlardan oluşmalı, sayfa kenarlarında boşluklar bulunmalıdır. Çocuk, metni ve ona ait resmi aynı sayfada görebilmelidir.

Yazım Şekli ve Cümleler: Çocuk kitaplarında yazım şekli oldukça önemlidir. Okul öncesi dönem çocukları için hazırlanan kitaplarda süslemeli harflerden kaçınmak, olabildiğince sade harfler kullanmak gerekmektedir. Resimli çocuk kitaplarında yazılardaki harf büyüklüğü çocuklara uygun olmalıdır. Okul öncesi dönem çocukları için okunacak kitaplarda önerilen harf büyüklüğü 18-22 ve/veya 14-16 puntodur. Resimli çocuk kitaplarında tek özneli, çocuğun anlayabileceği nitelikte basit cümleler kullanılmalıdır. Kitaplarda çocukların kavramsal gelişimlerine katkı sağlayacak bir anlatım tercih edilmeli, çocuklara Türkçenin anlatım olanakları ve kuralları sezdirilmelidir.

Resimler: Öyküdeki ayrıntılar resimde de olmalı, metin resim bütünlüğü sağlanmalıdır. Çocuğun hayal gücünü geliştirebilmeli, yazarın sözle anlattığını görsel olarak net bir biçimde yansıtabilmelidir. Konulardaki hareket ve duyguyu verebilmelidir. Kahramanların fiziksel portreleri, metinde yansıtılan kişilik özelliklerine uygun bir biçimde çizilmeli; resimler kahramanların temel özelliklerini, yaşadıkları ruhsal durumları, geçirdikleri fiziksel değişimleri çocuklara hissettirebilmelidir. Ayrıca kitaplardaki resimler çocuğun beğeni ve algılama düzeyine uygun olmalı, estetik nitelikleriyle görsel algılarını geliştirici bir özellik taşımalıdır.

İçerik Özellikleri

Resimli çocuk kitaplarında karakterler; çocuk, yetişkin, gerçek ya da kişilik verilmiş hayvan, makine ya da eşyalar olabilir. Öyküdeki yeni kelimeler, çocuğun yaş ve kavram düzeyine uygun olmalıdır. Ses tekrarları içeren kelimeler bulunmalıdır. Öykü aniden kesilmemeli, olumlu ve belirli bir sonla bitmelidir. Çocuğa seçilen kitapların içerik yönünden somut olması önemlidir. Kitaplar, çocuklara anlamlandıramayacağı ya da yaşama geçiremeyeceği sorumluluklar yüklememelidir.

Çocukları korkutacak (öcü, canavar gibi) ifadelerin kullanılmaması, hayal dünyalarını olumsuz etkileyecek anlatımlara yer verilmemesi gerekir.

Çocukların kendilerini özgürce gerçekleştirebilmelerine (düşünmesine, gülmesine, eğlenmesine, düşlemesine vb.) olanak sağlayacak yaşam durumları kurgulanarak çocuklara sunulmalıdır. Kitaplar, dilsel ve görsel özellikleriyle çocukların hem sanat hem de düşünme eğitimi sürecini desteklemelidir.

Okul öncesi dönem çocuklarının dikkat süreleri kısadır. Bu nedenle iyi bir çocuk kitabının içeriğinde bunu dikkate alması, söylenmek istenilen şeylerin olabildiğince az kelime ile anlatılması gerekmektedir. Gereksiz detaylar çocukların dikkatlerinin dağılmasına ve öyküden uzaklaşmalarına neden olacaktır.

Yaşlara Göre Resimli Çocuk Kitaplarının Özellikleri

Çocukları erken yaşlarda kitapla tanıştırmak okuma alışkanlığı kazandırmanın en önemli yoludur. Çocukların oturmaya başlaması ile birlikte onların duyu gelişimlerini destekleyecek dokunsal, işitsel ya da banyo kitapları alınarak kitapla tanışmaları sağlanmalıdır. Çocukların sürekli gelişme ve değişme sürecinde olması, onların seviyesine hitap eden eserlerin yaşlara göre farklılık göstermesi gereğini ortaya çıkarmaktadır. İyi bir çocuk kitabı, çocukların gelişme ve büyüme çağlarına uygun olmak zorundadır. Çocuk kitapları hangi yaş grubuna sesleniyorsa resimler de ilgili yaş grubunun özelliklerini taşımalıdır. İyi hazırlanmış bir kitap, bir bilgi edinme ve öğrenme aracı olduğu kadar çocuğun eleştirel düşünmesini ve hayal etmesini sağlar. Ayrıca çocuğun kitap kahramanı ile özdeşim kurarak hayallerini, beklentilerini kurgusal bir ortamda gerçekleştirmesini ve duygusal olarak rahatlamasını destekler.

Kitaplarda, çocuğun resim ile metinde gelişen olaylar arasında ilişki kurabilmesine yardım edebilecek oranda basit ve sade ayrıntılara yer verilmelidir. Gelişimsel olarak yaş ilerledikçe çocuk kitaplarındaki metin ve resimleme oranlaması değişir. Yaş büyüdükçe kitaplarda daha az resim daha çok yazı olur.

Üç-dört yaş döneminde, bileşik cümle kurma becerisinin gelişmeye başlamasıyla birlikte çocuklar gün içinde kendilerini bu cümlelerle ifade etmeye yönelirler. Bu dönemde dil oyunlarından, kısa dizeleri söylemekten hoşlanırlar. Bu aşamada çocuklara tekerlemeler, kısa şiirler, bilmeceler okumak yararlı olacaktır. Çocuklar yinelenen ses tekrarı ve kelimelerin işitsel olarak yaptığı etkiyle kendileri de tekerleme, şiir ve bilmece söyleme isteği duyabileceklerdir.

Üç-dört yaş döneminde çocukların benlik kavramı gelişmeye başlar. Çevrelerinde bulunan yetişkinlerin kendileri hakkındaki düşüncelerinden ve davranışlarından etkilenirler. Çocukların benlik saygısının gelişimini sağlayacak tutum ve davranışlar sergilemek onların kendilerini önemli hissetmelerini sağlayacaktır. Çocuklara sıcak ve samimi ortamlar yaratarak birlikte resimli kitaplar incelenmeli, onlara masallar anlatılmalı, kısa öyküler okunmalıdır.

Dört-beş yaş çocukları, dil bilgisi açısından doğru cümleler kurmaya başlarlar. Kelime sayılarında oldukça hızlı bir artış vardır. Bu yaş grubu çocuklar, yazısı olmayan resimli kitapları kullanarak öyküler oluşturabilirler. Bu becerilerinin pekiştirilmeye çalışılması önemlidir. Farklı olaylara yönelik resimli kartlar verilerek çocukların kendilerinin öyküler oluşturmalarına fırsat tanımak yararlı olacaktır.

Dört-beş yaş çocukları kendilerini dünyanın merkezinde görürler, yaşıtlarıyla ve kardeşleriyle olan iletişimlerinde daha çok kontrolün kendilerinde olmasını isterler. Toplumsal çevrede denetim kurma isteğinin arttığı bu dönemde çocuklara özdeşim kurabilecekleri kahramanların olduğu resimli öykü kitapları okumak yararlı olacaktır. Bu kitaplar aracılığıyla çocukların paylaşımcı, girişimci ve bağımsız kişilik özellikleri geliştirmeleri sağlanabilir.

Çocuklar, dört-beş yaş döneminde daha ılımlı ve uzlaşmacı davranışlar sergilemeye başlarlar. İyi-doğru davranışlar ile kötü-yanlış davranışların sonuçlarını anlamaya başlarlar. Çocuklara bu dönemde, düşünmeden yapılan davranışların olası sonuçlarını, karşı tarafta yaratacağı etkileri anlatan resimli öykü kitapları okunmalı; özellikle şiddetin, kaba kuvvetin sorunları çözemeyeceğini çocuklara uygun bir dille ifade eden kitaplar tercih edilmelidir. Bu dönemde çocuklar gerçek ile hayal arasındaki farkı daha iyi kavrayabildikleri için genellikle karakterlerin üzgün, sinirli, mutlu, heyecanlı gibi temel duygularını fark edebilirler. Dolayısıyla aykırılıklara karşı beğenisi de oluşmaya başlar. Yine bu yaş döneminde çocuklar hareket dolu olay zincirlerinden oluşan öyküleri daha fazla tercih etmeye başlarlar. Bu nedenle, dört-beş yaş çocukları için kitap seçiminde, günlük hayatlarında karşılaştıkları sorunları içeren ve bunlara yanıt niteliği taşıyan kitaplara öncelik verilmesi daha uygun olacaktır. Bu dönemde zihinsel gelişimde nesneleri belirli özelliklerine göre sınıflandırabilme becerisine sahiptirler. Çocukların gözlemleme, karşılaştırma ve sınıflandırma yapmalarına olanak sağlayacak resimli kitaplarla çalışmasına fırsat verilmeli, yetişkinler gerektiğinde ipucu vererek çocuklarla bu zamanı paylaşmalıdır.

Çocuklar beş-altı yaşlarında, yetişkinlerin de yol göstermesiyle öyküdeki karakterlerin davranışlarının nedenlerini dikkate almaya başlarlar. Karakterlerin hayal kırıklığı, kafa karışıklığı, öfke, utanma, panik gibi kelimelerle ifade edilenin ötesindeki belirsiz duygularını daha iyi fark etmeye, karakterlerin niyetleriyle yaptıklarının birbiriyle çelişebileceğini anlamaya başlarlar. Altı yaşın sonlarına doğru çocuklar masal ve öykü dinlemeyi çok sevmeye başlarlar. Yeni öykülerin yanında eskilerinin de tekrarlanmasını isterler. Bellekleri son derece kuvvetlidir. Artan kelime dağarcığı sayesinde karakterlerin olumlu özellikleri, eksiklikleri ve örneğin kıskançlık gibi onları motive eden duyguları hakkında konuşur, yorum yapabilirler. Ayrıca yine altı yaş döneminde karakterlerin güçlü duygusal tepkiler ve değişimler sergilediği öykülerin okunmasından hoşlanır ve bu tarz öyküler uydururlar.

Çocukların tekerleme, bilmece kurup söylemeleri, basit öyküler, masallar ve fıkralar oluşturup anlatmaları için desteklenmeleri gerekmektedir. Çocuklar olabildiğince kendilerini ifade edebilecekleri etkinlikleri tercih ederler. Günlük yaşamda karşılaştıkları olaylar, gözlem yoluyla elde ettikleri deneyimler onların sözel iletişim becerilerini kullanmalarını sağlar. Bu deneyimlere yönelik resimli kitaplar okumak, onların kendilerinin öykü anlatmasına fırsat vermek hatta basit canlandırmalar yapmalarını sağlamak yararlı olacaktır. Bu dönemde arkadaşlık ilişkileri önem kazanır. Çocuklara arkadaşlığa önem veren, öz güveni gelişmiş kahramanların bulunduğu öyküler okunmalı, okuma etkinliklerinde kendilerini değerli görmelerini sağlayacak fırsatlar yaratılmalıdır.

Kitap Okurken Dikkat Edilecek Noktalar

§  Öykünün öncelikle bütün olarak okunması gerekir.

§  Çocuklarla yakın temas hâlinde (ona sarılarak vb.) oturulmalıdır.

§  Öykünün akışına uygun olarak ses tonu ayarlanmalıdır (Örneğin; Kurt konuşurken kalın ve yüksek, büyükanne konuşurken ince ve alçak ses tonu vb.).

§  Öykünün kapak resmine bakarak "Öykünün ismi sence ne olabilir?" diye sorulmalıdır.

§  Kitap baştan sona çocuklara resimleri gösterilerek yavaş yavaş okunmalıdır.

§  Kitabın ikinci okunmasında, öykünün merak uyandıran kısımlarında çocuklara sorular sorulabilir (Şimdi sence ne olacak?).

§  Öyküyü okuduktan sonra öyküde geçen olay ve öykü kahramanları ile ilgili öyküyü hatırlamasına yönelik çocuklara sorular sorulabilir (Ayıcık topunu bulamadığında ne yaptı?

§  Annesi küçük ayıcığa ne söyledi? vb.)

§  Öykünün resimlerini göstererek çocuklardan anlatmaları istenebilir.

§  Gelişme bölümünü okuduktan sonra öyküyü okumayı bırakıp çocukların tamamlaması istenebilir.

Resimli çocuk kitaplarının dışında parmak oyunları, tekerlemeler, şiirler, şarkılar ve bilmeceler çocukların dinleme ve dil becerilerinin gelişimine yardımcı olmaktadır. Erken dönemde geliştirilen dinleme becerisi, okuma ve yazma becerilerinin de temelini oluşturmaktadır.

Öyküler, şiirler, tekerlemeler, parmak oyunları ve bilmeceler çocukların gelişimini nasıl etkiler?

§  Ana dilin gelişimine katkı sağlar.

§  Dinleme yeteneğini geliştirir.

§  Çocuğun kendisini ve çevresini tanımasına yardımcıdır.

§  Kişiliğin oluşmasına yardımcıdır.

§  Duygusal ve kavramsal gelişimi hızlandırır.

§  Soyut kavramların öğrenilmesinde yardımcıdır.

§  Çocuğun sosyalleşmesini sağlar ve çocuğu günlük hayatın gerçeklerine hazırlar.

§  Eleştirici ve yaratıcı düşünmesini sağlar.

§  Sorunların çözümüne ve istenmedik davranışların değiştirilmesine yardımcıdır.

§  Eğlenme ve dinlenme ihtiyacını karşılar, çocuğa canlılık kazandırır.

§  Sanata ilgi duymasına katkı sağlar.